ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿਚਕਾਰ ਡੂੰਘੀ ਦੋਸਤੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਦੋਸਤੀ ਇੰਨੀ ਡੂੰਘੀ ਸੀ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਸਾਂਝੇ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਈਰਾਨੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀ ਸਾਵਾਕ ਦੇ ਏਜੰਟ ਮੋਸਾਦ ਤੋਂ ਸਿਖਲਾਈ ਲੈਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਵੀ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੂੰ ਤੇਲ ਸਪਲਾਈ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਇਹ ਦੋਸਤੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲ ਗਈ।
ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ… ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ, ਦੋ ਧਰੁਵ ਜੋ ਕੱਟੜ ਦੁਸ਼ਮਣ ਬਣ ਗਏ ਹਨ, ਪਰ ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋਸਤੀ ਜੈ-ਵੀਰੂ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਬੰਧ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਸਾਂਝੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਦੇਸ਼ ਅਜਿਹੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਇਕੱਠੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਜਾਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਪਰ ਇਹ ਦੋਸਤੀ ਇੰਨੀ ਡੂੰਘੀ ਸੀ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਸਾਂਝੇ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ‘ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਹੁਣ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ। ਪਿਛਲੇ 45 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਕੁੜੱਤਣ ਇੰਨੀ ਵੱਧ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਆਹਮੋ-ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਇਹੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਈਰਾਨ ਲਗਾਤਾਰ ਤੇਲ ਅਵੀਵ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਤਹਿਰਾਨ ‘ਤੇ ਆਪਣਾ ਗੁੱਸਾ ਕੱਢ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਿਰਫ਼ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਅਮਰੀਕਾ, ਰੂਸ ਅਤੇ ਚੀਨ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁਪਰਪਾਵਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਵੀ ਇਸ ਯੁੱਧ ਦੇ ਸਿਰਫ਼ ਦਰਸ਼ਕ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਜ਼ਿੱਦੀ ਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਤੁਲੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਪਰ ਕਿਉਂ? ਆਓ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੀਏ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲ ਗਈ।
ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋਸਤੀ ਦੀ ਨੀਂਹ
ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1948 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਸੀ। ਜਦੋਂ 1947 ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਯਹੂਦੀ ਅਤੇ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ, ਤਾਂ ਯਹੂਦੀ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏ ਪਰ ਅਰਬਾਂ ਨੇ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। 1948 ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਸ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਜੰਗ ਜਿੱਤ ਲਈ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸਨ।
ਉਸ ਸਮੇਂ ਈਰਾਨ ਵਿੱਚ, ਰਜ਼ਾ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲਵੀ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਰਜ਼ਾ ਪਹਿਲਵੀ ਸ਼ਾਹ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਈਰਾਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਭਿਅਤਾ ਵਾਲਾ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੋਸਤੀ ਦੀ ਨੀਂਹ 1950 ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਈਰਾਨ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੂੰ ਵਿਹਾਰਕ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਕਾਰਨ ਇਹ ਰਸਮੀ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਿਆ। ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਦਲੇਰਾਨਾ ਕਦਮ ਮੰਨਦਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਹਾਰਕ ਮਾਨਤਾ ਵੀ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਈਰਾਨ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜ ਸਕਦੀ ਸੀ।
ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਈਰਾਨ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ
ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੂੰ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਇਸਨੂੰ ਈਰਾਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲਿਆ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਗੈਰ-ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਦੋਸਤੀ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ। ਈਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੀ, ਤੁਰਕੀ ਅਤੇ ਇਥੋਪੀਆ ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਇਸ ਗੱਠਜੋੜ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਘੇਰਨਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਮਿਸਰ, ਇਰਾਕ ਅਤੇ ਸੀਰੀਆ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿਰੁੱਧ ਬੋਲਦੇ ਸਨ, ਯਹੂਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੂੰ ਈਰਾਨ ਦਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲਦਾ ਸੀ। 1950 ਵਿੱਚ, ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਬੰਧ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਦੂਤਾਵਾਸ ਵੀ ਖੋਲ੍ਹੇ।
ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਖੁਫੀਆ ਸਹਿਯੋਗ
ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋਸਤੀ ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਵਧ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਈਰਾਨ ਦੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀ ਸਾਵਾਕ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀ ਮੋਸਾਦ ਤਾਲਮੇਲ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਮੋਸਾਦ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਸਾਵਾਕ ਏਜੰਟਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਵੀ ਦਿੱਤੀ। 972mag ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਈਰਾਨੀ ਸੈਨਿਕ ਸਬ ਮਸ਼ੀਨ ਗਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲੈਣ ਲਈ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਰੱਖਿਆ ਸਾਂਝੇਦਾਰੀ ਇੰਨੀ ਵੱਡੀ ਸੀ ਕਿ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਸਾਵਾਕ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਈਰਾਨ-ਇਰਾਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਕੁਰਦਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਰਾਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਲੇਖਕ ਰੋਨਨ ਬਰਗਮੈਨ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਸੀਆਈਏ ਐਂਡ ਦ ਮੋਸਾਦ: ਦ ਸੀਕਰੇਟ ਅਲਾਇੰਸ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਈਰਾਨ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸੀਰੀਆ ਅਤੇ ਇਰਾਕ ਦੇ ਹਵਾਈ ਖੇਤਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ
ਆਰਥਿਕ ਭਾਈਵਾਲੀ
ਇਰਾਨ ਕੋਲ ਤੇਲ ਸੀ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੂੰ ਇਸਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਈਰਾਨ ਤੋਂ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੂੰ ਤੇਲ ਦੀ ਨਿਯਮਤ ਸਪਲਾਈ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਈਰਾਨ ਨੇ ਏਲਾਟ-ਅਸ਼ਕੇਲੋਨ ਪਾਈਪਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਤੇਲ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਈਰਾਨ ਨੂੰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦਿੱਤੀ। ਇਸਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਫਲਾਵਰ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਇਕੱਠੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ
ਇਰਾਨ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੇ ਸਾਂਝਾ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਫਲਾਵਰ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। 1977 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਮਾਣੂ-ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪਣਡੁੱਬੀ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਲੁਕਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਪਲਾਂਟ ਵੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। 1979 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਇਹ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਤਹਿਰਾਨ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 500 ਯਹੂਦੀ ਪਰਿਵਾਰ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਨਿਯਮਤ ਉਡਾਣਾਂ ਸਨ।
